Etrafımızdaki her türlü olayda kullanılan, 1763’de Thomas Bayes tarafından Royal Society dergisinde ‘Essay towards solving a problem in the doctrine of chances’ (rastlantısallık doktriniyle problem çözümü) makalesiyle ortaya konan ve sonrasında Pierre Simon Laplace tarafından geliştirilen ve çağdaş yaşamın içine dahil edilen olasılık kuramı…
Raslantısal bir olayın gözleminden önce, öne sürülen varsayımlara ilişkin olasılıkların değerlendirilmesine dayanan bu istatiksel çıkarım yöntemine örnekler verirsek;
Orhan pamuk’un, Nobel ödülü alma olasılığı %68’dir. piyasanın kar romanının talepleri karşılama olasılığı ise ;
1- nobel alırsa %55
2- nobeli alamazsa %90’dir.
buna göre ‘kar’ romanın zamanında talebi karşılama olasılığı nedir?
cevap bayes kuralıyla hesaplanır ve %66 olarak bulunur.
daha içimizden bir örnek verirsek;
herhangi bir blog’daki girdilerin %70’i ansiklopedik bilgilerden, %30’u ise geyik girdilerden oluşmaktadır. ansiklopedik bilgilerin %83’ü kurallara uygunken, geyik girdilerin %63’ü kurallara uygundur. ‘rasgele’ bir girdi seçilmesi halinde ise girdinin kurallara uygun olduğu gözüküyorsa, bu girdinin geyik girdi olma olasılığı nedir?
cevap: %25’tir.
bayes kuramının oldukça geniş bir alana hitap etmesine örnek olarak, pazarlamada, tüketici analizlerinde, siyasi ya da sektörel stratejik kararlar alınmasında, savaş stratejilerinde, yazılım teknolojisinde, hukukta, suçlu tespitinde, tıpta, fizikte, kimyada, biyolojide, şifreleme güvenliğinde veya bir online yemek sitesinden sipariş verdiğinizde ya da köşedeki marketten siparişlerinizde, kargo alımlarınızda hep şirketlerin sizin evde olup olmadığınıza, kredi kartı ile ödeyip ödemediğinize veyahut sizin gerçekten alıcı olup olmadığınıza dair maliyet analizi yapıp buna göre fiyatlandırma stratejisine giderek ulaşım giderlerini fiyata dahil etmesinde kullanılan yöntemlerden biri olarak örnek verebiliriz.
bayes kuramının önemine ilişkin iki tarihi örnek verirsek ise, ingiliz matematikçi alan turing’in nazilerin enigma şifresini çözmesinde kullanılması, bir diğer örnek ise, kalp krizlerini %50 oranında azalttığını öne sürerek bir ilaç ürettiğini iddia eden bir ilaç şirketinin aslında risk olasılığının yanlış olduğu yine bayes kuramıyla gösterilmiştir.