“Gökte yuvarlak bir deliğe rastgeldiler…
ateş gibi parlıyordu.
İşte bu yıldızdır, dedi Kuzgun” /Yaratılış’a ait Eskimo Efsanesi
Gökyüzüne zaman zaman bakar mısınız açık havalarda. Sanırım sizi en çok etkileyen 17 Ağustos gecesi olan manzaradır. Işık kirliliğinden yoksun bir kubbede dolaştınız eminim. İşte 23 Temmuz 1995’te Alan Hale ve Thomas Bopp’da gökyüzüne sık bakan iki astronomun Hale-Bopp kuyruklu yıldızını keşif öyküsü şöyle olmuş:
Alen Hale(New Mexico) ince alaydan hoşlanan bir astronom olduğunu söylüyor. Hayatının 400 saatini kuyruklu yıldızlara bakarak harcadığını söylüyor ve hiç bir şey elde edemediğinden yakınıyor. Bir gün yine “hiçbir şey” aramazken, gökyüzüne anlamsız baktığını söylüyor. Derken bir ışık kümesinin Sagittarius takım yıldızındaki Messier 70(M70) yıldız kümesine bakmayı düşünüyor ama iki hafta önce oraya baktığında farklı bir şey görmüyor ve bir bulanık ama yaygın bir cisim farkediyor. Ve kuyruklu yıldızı son bir aydan beri aynı taramayı yapmasına rağmen keşfettiğini söylüyor.
Bopp ve Hale
Thomas Bopp(Arizona)’un hikayesi ise biraz daha farklı. O Arizona çölünde Ay’ın karanlık olduğu bir anda arkadaşıyla beraber olduğunu söylüyor ve arkadaşı Jim Stevens sayesinde bu kuyruklu yıldızı keşfettiklerini anlatıyor. Sagittarius takım yıldızına bakarken ilk çnce M22 ve M28 ‘le gözlem turlarına başlıyorlar. İlk başta yıldız haritalarını inceledikleri, daha önceden böyle bir şey görmediklerini ve arkadaşı Jim’in yeni bir kuyruklu yıldız olabilir uyarısını fazla dikkate almadan incelemeye devam ettiğini iletiyor. Daha sonra işin farkına varan Bopp böyle bir şeyi yarattığı için Tanrıya şükrettiğini söylüyor. Ve hayatının en önemli keşfini yapmış olduğunu da ekliyor.
Sonradan Uluslararası Astronomi Birliği(IAU) nce de onaylanan yeni keşfedilmiş bu kuyruklu yıldız bu sırada Güneş’ten 1.07 milyar km ve Dünya’dan da 930 milyon km uzaklıkta olduğu saptandı.Ve böylece kuyruklu yıldızın ismi bu iki astronomun isimlerinden oluşuyor.
Gelelim Hale-Bopp’un özelliklerine:
Uzaklığına göre oldukça parlak gözüken Hale-Bopp kuyruklu yıldızı büyük olasıkla Oort kuşağıdan geldiği ileri sürülüyor.
Hesaplar kuyruklu yıldız yörüngesinin Yer’in yörünge düzlemine hemen hemen dik(89.4°) olduğunu göstermektedir. Yörünge aynı zamanda çok basık ve uzundur. Bu yörüngesinde Hale-Bopp gezegenimize en falza 1.315 Ab(197 milyon km) uzaklığa kadar yaklaşabilmiş.(22 Mart 1997). Bu anda kuyruklu hızın saatte 159 bin km hızla hareket ettiği tespit edilmil. Hyakutake kuyruklu hızı ise 1996 25 Mart’ında Yer’e çok yakın geçmiş ve bu sırada bize olan uzaklığı sadece 0.1 Ab olarak saptanmış.
Ancak Hale-Bopp’un doğa parlaklığı çok daha fazla olduğundan yer’e en yakın geçtiği tarihte 1 yıl önceki Hyakutake’den daha parlak olarak gözlenmesi Hale-Bopp’u ilginç kılan özelliklerden. Bunun dışında daha da öenmli bir etken ise Hale-Bopp’un Hyakutake’den daha büyük olması.
Son Hubble Uzay teleskobu gözlemlerine göre Hale-Bopp yaklaşık 20-40 km çapında bir çekirdeğe sahip ve bu özelliği ile şimdiye kadar görülen en büyük kuyrukluyıldız özelliğini taşımakta..
31 Mart 1997’de Hale-Bopp Güneş’e en yakın uzaklıpa gelmiş. bu tarihte Güneş’ten uzaklığı 0.91 AB(136 milyon km), hızı ise 44 km/sn olarak tespit edilmiş. Hale-Bopp’un parlaklığı Güneş’e yaklaştıkça haliyle artıyor ve bu esnada kuzay yarımküre gözlemlcileri için bir kaç ay çıplak gözle izlenebilmiş. Bunun dışında Hyakuake kuyrukluyıldızı da Mart ve Nisan’da televizyondan da takip ettiğiniz gibi yüzünü ihtişamlı bir şekilde göstermişti.
Astronomlar son 40 yıl içinde uzun periyotlu kuyruklu yıldızların parlaklık değerlerine bakarak Hale-Bopp’un parlaklığı hakkında tahmin yürütebildiler. 1997 Mart ve Nisan aylarında Hale-Bopp’un parlaklığı oldukça değişmiş.
Bir kuyrukluyıldızın parlaklığı onun hem Yer’e hem de Güneş’e olan uzaklığına bağlı. Bu parlaklık, yer’e olan uzaklığın karesi ile ters orantılı. Yani, eğer Dünya ile kuyrukluyıldız arasındaki mesafe 2 kat artarsa parlaklık “2 üzeri 2” den 4 kat artacak. bu, tüm ılık kaynakları için temel bir özellik. Diğer taraftan, bir kuyruklu yıldızın parlaklığı Güneş’e olan uzaklık değişimi ile de paralel olarar değişmekte. Genel olarak bu uzaklığın 2 kat azalması, parlaklığın 16 kat artmasına eşlenik.
Emektar Hubble’ın gözlemlerine göre kuyrukluyıldız çok miktarda karbomonoksit(CO), hidroksil kökü(OH), aiatomik karbon ve siyanojen(CN) içermekte. Bu gazlardan alınan güçlü salma çizgileri sayesinde Hale-Bopp kuyrukluyıldızı, son yılların en parlak yıldızı olarak uzun süre gözlenmiş.
16 Nisan 1997’de Hale-Bopp kuyrukluyıldızının nötr sodyum atomları(NAI)’ndan oluşmuş bir kuyruğu olduğu bulundu. Önceden bilinenler iyon ve toz kuyrukları idi. Kuyrukluyıldızlarda sodyum daha önceleri ancak çekirdeğe yakın bölgelerde(koma’da) gözlemlenebiliyordu. Henüz keşfedilen sodyum kuyruğunun doğrultusu, klasik iyon ve toz kuyruklarından farklıdır.
Hale-Bopp kuyrukluyıldızı da diğer kuyrukluyıldızlarda olduğu gibi güneş’e yaklaştıkça madde kaybetmektedir. Çünkü güneş ışınımı, çekirdeği ısıtmakta bunun sonucu olarak çekirdekteki buz tanecikleri hızla buharlaşarak kuyrukluyıldızın koma(veya atmosfer) kısmını oluşturmakta.
Hale-Bopp için kuyruk uzunluğunun Mart sonunda 100 milyon km ve kuyruktan madde kaybının da günde 50 bin ton -100 bin ton olduğu bulunmuş. Bu buharlaşarak itilen gaz tıpkı bir rokette olduğu gibi kuyrukluyıldızı iter ve yörüngesini biraz değiştirebilir. Ancak kuyrukluyıldız çekirdeği bir eksen etrafında döndüğü için bu etki çok küçüktür. Çekirdekten fışkıran gazlar çekirdeğin dönme hızını da etkiliyor ve bu şekilde kuyrukluyıldızın yörüngesi yavaş da olsa değişiyor.
Hale-Bopp’un güneş sistemini birkaç bin yılda bir ziyaret ettiği tahmin ediliyor. (periyodu 2380 yıl olarak iddia ediliyor ama kesin bir değer yok)
Kaynaklar:
http://encke.jpl.nasa.gov/hale_bopp_info.html
http://www.seds.org/spaceviews/halebopp/hb-article1.html